Wie is wie en wat is wat?

Media die het over het ‘klimaat’ hebben, bedoelen daar doorgaans ‘de temperatuur’ mee. Dagelijks horen of lezen we berichten over de ‘klimaatopwarming’ of ‘klimaatverandering’, en dat slaat steevast op de ‘stijging’ in graden Celsius, warmterecords met andere woorden. Daar zijn ze nogal exclusief in, want zelfs al vriest het vijftig graden onder nul, de omschrijving ‘kouderecord’ heb ik nog niet veel horen gebruiken, ook niet in titels van een artikel trouwens. Blijkbaar is dit een gecanceld woord geworden. Nu ja.

Maar u begrijpt dat, ‘het klimaat reduceren tot temperatuur’, een sterke vereenvoudiging inhoudt van wat er speelt. Volgens de Van Dale is klimaat: ‘de gemiddelde toestand van de atmosfeer in een bepaald gebied’, en er zijn ontzettend veel bijkomende ‘parameters’ die er een rol in spelen, waar de media dus aan voorbij gaan, zoals, voor mij als leek: de zon, de wolken, de ligging, … en voor experts: de zonnevlekken, golflengtes, stromingen, satellietmetingen, standen van planeten en noem maar op. Kortom: niet zo eenvoudig.

In het vorige artikel, ging ik in op de deelnemers aan het ‘klimaatdebat’, het panel. Daarin kwam je te weten wie het officiële verhaal schrijft. De samenstelling van de jury zeg maar. Volgens hun ‘wetenschappelijke versie’ warmt de aarde op door een toename aan CO2, wat wordt veroorzaakt door verbranding van fossiele brandstoffen, met andere woorden door ons. Wie daar niet in meegaat of zelfs maar de minste twijfel durft te vertonen wordt weggezet als regelrechte stoorzender of niet goed bij zijn verstand.

Van Dale omschrijft een ‘complotdenker’ als ‘iemand die overal complotten meent te ontwaren, waarbij bepaalde ontwikkelingen worden toegeschreven aan grootscheepse samenzweringen’. Maar hoe zit dat precies?

Om dat te begrijpen schiet ik niet veel op met de definitie van de Van Dale dus moet ik verder zoeken. Even Googelen brengt me bij volgend artikel: “Zijn complotdenkers psychotisch? Een vergelijking tussen complottheorieën en paranoïde wanen”, is geschreven onder leiding van Prof. dr. W. Veling — Rijksuniversiteit Groningen en in 2021 gepubliceerd in het Tijdschrift voor Psychiatrie (onder de column Psychiatrie en Covid 19 — sic). U zal direct begrijpen waarom ik dit artikel er bij haal, want stukken eruit werkten bij mij wel een eigenaardige associatie los, ja zelfs van bij de eerste paragraaf, onder de hoofding ‘Achtergrond’. Die luidt, en ik citeer:

“Complotdenken wordt gekenmerkt door de sterke overtuiging, dat een bepaalde, als onrechtvaardig ervaren situatie, het resultaat is van een doelbewuste samenzwering, van een groep mensen met kwade bedoelingen. Complotdenken lijkt veel overeenkomsten te hebben met paranoïde wanen.”, dus met wantrouwen en achterdocht. De vetteksten zijn aanduidingen die afkomstig zijn van mij. Ik hoop trouwens dat we de term ‘vettekst’, na politiek correcte taalzuivering, nog mogen gebruiken. 

Maar dan wordt het interessant. Als je, in deze tekst, de woorden ’doelbewuste samenzwering’ vervangt door ‘gebrekkige verantwoordelijkheidszin’ dan krijg je dit: “Complotdenken wordt gekenmerkt door de sterke overtuiging, dat een bepaalde, als onrechtvaardig ervaren situatie, het resultaat is van een gebrekkige verantwoordelijkheidszin, van een groep mensen met kwade bedoelingen. Complotdenken lijkt veel overeenkomsten te hebben met paranoïde wanen.”

Ik besef heus ook wel dat ik hierdoor de oorzaak door iets anders vervang, en dat is uiteraard tricky — en absoluut ‘not done’, want hiermee verander ik totaal de essentie van de omschrijving — maar hierdoor gebeurt er iets eigenaardigs. Ineens is die zin, volgens mij dan toch, toepasbaar op een andere sterk omlijnde groep. Opeens gaat dit, opnieuw volgens mij, niet langer op voor wat men noemt de ‘klimaatontkenners’ — klassiek gestigmatiseerd als ‘complotdenkers’ — maar juist wel voor hun ‘antipoden’, de wat je zou kunnen noemen, ‘ondergangdenkers’, de klimaatalarmisten.

Even terloops: De term klimaatontkenners is uiteraard ook zo’n tricky trucje want:

1. Hoe kan je nu klimaat ontkennen?
2. Geen zinnig mens gelooft NIET in klimaatverandering, het klimaat verandert al eeuwen en eeuwen, maar daar zit de mens voor niets tussen
3. Het woord lijkt duidelijk de link te willen leggen met ‘holocaust-ontkenner’ en dan is de benaming al helemaal van de pot gerukt. 

De tekst in de studie gaat verder met: “Complotdenken (…) geeft duidelijkheid in onzekere tijden en aansluiting bij een groep van gelijkgestemden. Bij zowel complotdenken als paranoïde wanen gaat het om een ONJUISTE, hardnekkige en soms bizarre overtuiging.” Einde citaten. 

Om toepasbaar te zijn op klimaatalarmisten, moet ik nu alleen nog kunnen aantonen dat hun overtuiging ‘onjuist’ is, of op zijn minst overtrokken, en dat heb in mijn andere artikels proberen te doen. Eerst lees ik verder in de tekst: “Complotdenken komt veel voor in onzekere omstandigheden. Het geeft mensen houvast, zekerheid, morele superioriteit en sociale steun.“ 

Tja, de aanhangers van de klimaatramp blaken nu niet bepaald van houvast en zekerheid, maar ze hopen — of heb ik het mis? — dat we uit de onzekere omstandigheden kunnen geraken MITS iedereen HUN regels en voorschriften respecteert.

Overdrijf ik hier niet een beetje? Tot hiertoe vind ik in het artikel toch nog geen enkele verwijzing naar het klimaatdenken? Dat klopt, maar iets verder lees ik: “Tijdens de (corona-) pandemie hebben overheden en grote bedrijven handelingsruimte gekregen en genomen waar burgers weinig inzicht in hebben en nauwelijks controle over hebben.” … “Het is daarom niet vreemd dat onvrede bij mensen toenam en wantrouwen soms uitgroeit tot complotdenken. Zo wordt het Great Reset-voorstel van het World Economic Forum, gelanceerd in 2020, om na de coronapandemie de wereldeconomie opnieuw en meer duurzaam op te bouwen, wel gezien als een doelbewuste samenzwering van bedrijven en overheden om globale hegemonie te bereiken.”  Ziezo. We zijn waar we moeten zijn.

Om het helemaal af te ronden, nog twee korte citaten uit het artikel “Complotdenkers versimpelen de werkelijkheid door een eenduidige, definitieve verklaring voor gebeurtenissen te kiezen, informatie te selecteren die daarbij past en vervolgens geen ruimte meer toe te laten voor alternatieve verklaringen.” Je zou hier haast denken dat het IPCC wordt bedoeld. En: “Recent Engels bevolkingsonderzoek laat echter zien dat complotdenken meer mainstream-denken is geworden.” Top artikel. Heb het een beetje malloot voorgelegd, maar toch: het helpt me om uit te leggen wat ik bedoel en het vertrekt van wat ik wou ontdekken nl. welke factoren bepalen een complotdenker ?

Waarom schrijf ik dit nu? 

Je kan er toch niet onderuit? Mensen worden angst aangejaagd! En dan moet je al heel sterk zijn om niet paranoïde te worden. Greta Turnberg: “I want you to panic.”  Hetzelfde hebben we trouwens gezien in het covid-discours: Marc Van Ranst die in het Chatman House uit de school klapt over propaganda en angst zaaien en hierin benadrukt hoe je — in tijden van een pandemie in zijn geval — meteen een eenduidige boodschap kunt laten domineren in de media. Daarin zegt hij letterlijk : “Spreek met de media af dat ze bij jou moeten zijn … Dan zullen ze niet zoeken naar alternatieve geluiden, dat maakt het een stuk makkelijker”. Duidelijker kan ik het niet formuleren.

Dertig jaar propaganda vertelt dat de wereld vergaat als we nu niets doen. OK. Boodschap begrepen. Maar ik denk niet, dat deze mensen beseffen welke zware verantwoordelijkheid ze dragen, door deze paniekzaaierij, als aanjagers van depressies en zelfmoorden en totale ontwrichting van de hele planeet. Er wordt gejaagd op complotdenkers — te beginnen in de academische wereld. Maar niet alleen dààr, op wetenschappers — waaronder behoorlijk wat Nobelprijswinnaars — maar ook op u en ik. Het volstaat dat we ons niet willen aansluiten bij het dominante verhaal, of we worden gestigmatiseerd als psychisch ziek en paranoïde. Vindt u dat niet wat ver gaan? Kan u het trouwens begrijpen dat in een vakblad Psychiatrie het Great Reset debat (dat niet eens wordt gevoerd) wordt aangehaald als voorbeeld van complotdenken? 

Wat hier gebeurt wordt volgens mij perfect uitgelegd in het artikel ‘Complotdenken als paranoia — De pathologisering van een sceptische grondhouding’. In dit artikel beschrijft Hilda Schram (psycholoog en linguïst aan de Rijksuniversiteit Groningen) hoe de niet-complotdenker denkt over de wel-complotdenker. Ik citeer: “De aandacht van de complotcritici gaat zelden uit naar het inhoudelijk weerleggen van de, in hun ogen absurde, complottheorieën.” en dan denk ik daarbij: dat hoeft ook niet. Immers : “The debate is settled (beslecht)”, Obama 2014, “The science is settled”, Al Gore 2007. Debat gesloten, verdere discussie is ongewenst. Mw Schram: “De heersende opvatting is dat samenzweringstheorieën onzin zijn en, dientengevolge, dat de ‘gelovige’ niet helemaal goed wijs is. Het volstaat om alleen al het woord samenzwering te gebruiken om daarna niets meer te hoeven uitleggen of bewijzen.” Schitterend toch? De tegenstander wordt gewoonweg geïmmuniseerd, want ‘We own The Science’, Melissa Fleming 2022. In het artikel schrijft ze verder: “Sommigen gaan zelfs zo ver dat complotdenken actief bestreden zou moeten worden.” Herkent u het steeds agressiever worden van bv. Extinction Rebellion ? Dit is waar de criminoloog Bart Collard voor waarschuwt in het artikel “Geschrapte debat over geweldbereidheid onder klimaatactivisten was mogelijk strafbaar.”

Ik citeer verder Mw Schram: “Het effect is echter wel dat het een open discussie over controversiële gebeurtenissen belemmert en de mensen die vraagtekens of verdenkingen bij een officiële verklaring hebben de mond snoert. Kay (een Canadese journalist die een boek schreef over complotdenken — opmerking van mij) propageert dat zelfs letterlijk: hij stelt een anti-samenzweringscurriculum op de universiteit voor om studenten te leren de patronen in complotdenken te herkennen en ze er zo tegen te wapenen. Maar dat zou nu juist niet moeten, het is voor een open democratie van wezenlijk belang dat verdenkingen waarvoor serieuze aanwijzingen zijn, besproken en objectief onderzocht kunnen worden, zelfs als je sceptisch bent over de geldigheid van dit soort theorieën. Juist de scepticus dient open te staan voor kritisch onderzoek en fatsoenlijk bewijsmateriaal, ook wanneer dit zou kunnen leiden tot een herziening van de eigen vooringenomen standpunten.” Ik vind dat Mw Schram hier behoorlijke statements maakt waar ik me perfect kan in vinden. Bovendien stelt zij een belangrijke vraag: “Zijn er criteria die je kunt hanteren om bij voorbaat te weten of je te maken hebt met een complottheorie, die dus per definitie onzinnig wordt gevonden (…) ?”

Onzin wordt, als ik even Google, o.a. gedefinieerd als ‘denkwerk, meestal geuit in de vorm van een bewering, een verhaal, een betoog, een theorie, en dergelijke, dat de toets van de rede of de werkelijkheid niet kan doorstaan, dat niet ter zake is, of dat flagrant onjuist is; nonsens’. Ik onthoudt in deze definitie alleen het laatste woord. 

Als reactie op mijn eerste artikel slingerde een zekere ‘Anoniem’ (naam bij mij bekend, maar hij wou zijn bekend-zijn niet riskeren — ook typisch in dit soort reacties), dus die mijnheer Anoniem slingerde mij precies hetzelfde woord naar mijn hoofd: “Totaal onzinnig artikel. Niveau dronken man in een bar.” Ik schrok daar wel wat van want, akkoord, je kan en mag je uiteraard storen aan een bepaalde stijl in een artikel, maar lees het dan niet (verder). Maar om daar dan ineens om te beginnen schelden met ‘dronken’ en de inhoud te herleiden tot ‘onzinnig’ . Ik had liever gehad dat hij me op de fouten wees in mijn redenering, zo kon ik die verdedigen, of hem gelijk geven, maar dit was ineens: case closed. Net zoals de ondersecretaris van de VN, Melissa Fleming. Misschien liepen ze wel samen school. En ‘Anoniem’ sluit af met de nuttige tip: “Ga wat leuks doen met je vrije tijd.” En dat heb ik dan ook gedaan. Ik dacht: al dat gedoe over opwarming. Laat ik eens kijken wat daar van aan is, waar vind ik wat en waar brengt me dit. Dus vanaf hier: het klimaat.

Zoals ik reeds heb uitgelegd wordt het officiële discours, wat het klimaat betreft, gedirigeerd vanuit het IPCC, het Intergovernmental Panel on Climate Change. Dit is een organisatie van de Verenigde Naties, die de risico's van klimaatverandering evalueert en het beleid, wereldwijd, adviseert. Wanneer ik hun officiële standpunt in één zin zou moeten samenvatten, dan zou dat dit kunnen zijn: “De aarde warmt op en die temperatuurstijging wordt veroorzaakt door de toename van CO2 in de atmosfeer doordat de mens (teveel) gebruik maakt van fossiele brandstoffen.” Maar als je spreekt over ‘temperatuurstijging’, wat moet ik mij daar bij voorstellen?

Weer en klimaat zijn termen die vaak, onterecht, door elkaar worden gebruikt. Het verschil tussen weer en klimaat zit hem in het concept ‘tijd’. Weer verwijst naar kortetermijnveranderingen in de atmosfeer en die kan veranderen van minuut tot minuut, van uur tot uur en van dag tot dag. We denken hierbij aan regen, sneeuw, wolken, wind, onweer ,… Wat we dagelijks meemaken, zijn weer-gebeurtenissen, geen klimaatgebeurtenissen. De ene dag kan het zonnig zijn met onweersbuien in de middag en de andere dag is het koud en sneeuwt het. Maar dit staat niet gelijk aan ‘klimaatverandering’, zelfs al duurt het tien jaar.

Klimaat beschrijft dan weer de gemiddelde weersomstandigheden in een bepaald gebied, regionaal of mondiaal, maar gedurende een véél langere periode. Het is een wiskundig gedefinieerde statistische beschrijving van het gemiddelde weer over een tijdsperiode die kan gaan van maanden tot duizenden of miljoenen jaren. Ook hier werkt men met variabelen zoals temperatuur, weerslag of wind. Binnen de Wereld Meteorologische Organisatie / WMO is echter afgesproken dat men pas van een klimaatverandering kan spreken vanaf een periode van minstens 30 jaar. Samengevat:

Klimaatveranderingen worden veroorzaakt door een stijging van de temperatuur op aarde. Om te weten te komen of de mondiale temperaturen stijgen worden uiteraard temperatuurgegevens geanalyseerd, waaronder dagelijkse temperatuurmetingen en maandelijkse of jaarlijkse gemiddelde temperaturen. Gegevens worden verkregen van landstations en schepen over de hele wereld. Meer recentelijk worden satellieten gebruikt om de temperatuur in de troposfeer te meten — het laagste niveau in onze atmosfeer. De langstlopende cijferreeks van direct gemeten temperatuur is de temperatuur-gegevensreeks van Centraal-Engeland die begint in 1659. In een grafiek uitgezet geeft dit de volgende curve met als titel ‘Temperaturen in Midden-Engeland en wereldwijde CO2-emissies van 1659 tot 2009’. (Bron)

Hierop kan je zien dat de temperatuur gestaag en bescheiden is gestegen (groene lijn). Op deze grafiek zijn ook de kortere intervallen van snellere opwarming en afkoeling duidelijk te zien. Het temperatuurverloop sinds 1659 is 0,26°C per eeuw. 

Op de site van de Wereld Meteorologische Organisatie kan je het volgende lezen : ‘In hoeverre die opwarming direct veroorzaakt wordt door, menselijke activiteiten — waarvan de effecten uiterst moeilijk te beoordelen zijn — is niet duidelijk, hoewel de toename van broeikasgassen zoals CO2/koolstofdioxide meer dan waarschijnlijk hun tol eist.’

Dit statement wordt echter door wetenschappers op topniveau ernstig in twijfel getrokken. Dit komt uitgebreider aan bod in een ander artikel, maar ik kan een van hun argumenten ook al illustreren aan de hand van de grafiek hierboven.

De zwarte curve geeft namelijk de jaarlijkse CO2-emissie (ton) weer; de zwarte, verticale, stippellijn markeert 1946 als het jaar waarin de CO2-uitstoot versneld begon te groeien. We zien hier duidelijk dat de snelle stijging van de uitstoot van kooldioxide absoluut geen versterkend effect heeft gehad op de opwarming. Er is geen significante verandering in het patroon van temperatuurschommelingen sinds 1659, bijna 200 jaar voordat significante CO2-emissies begonnen.

Over naar iets anders:

Tot in het midden van de negentiende eeuw was de theorie, dat gletsjers kunnen bewegen, nieuw en controversieel. Om dit te bewijzen boorde een Zwitsers-Amerikaanse geoloog, tot 60 meter diep, enkele gaten in het ijs van een gletsjer in de Zwitserse Alpen (1840) en plaatste daarin palen. Toen hij het jaar erop terugkeerde, zag hij dat de palen zich hadden verplaatst. De gletsjer had dus bewogen. 

Dezelfde methode van ijsboringen werd ruim een eeuw later gebruikt door de Deense klimatoloog Dansgaard maar voor totaal iets anders. De ijskernen vormen immers een klimaatarchief van onschatbare waarde, waardoor men het klimaat van het verleden kan bestuderen. Metingen van bepaalde zuurstof- en waterstofisotopen, die waren ingevangen in het ijs, laten bijvoorbeeld zien hoe het klimaat vroeger is geweest en wat de weersomstandigheden waren. Ook kan men de concentraties bepalen aan koolstofdioxide en methaan. Door het ijs te smelten wordt de lucht vrijgeven en kunnen onderzoekers analyseren hoe de samenstelling van de atmosfeer honderdduizenden jaren geleden was.

Deze technieken zijn nog volop in ontwikkeling en de boringen gaan steeds dieper, met andere woorden steeds verder terug in de tijd. Om u een idee te geven: de ijsboring op Antarctica, in 1998, verricht in een samenwerking tussen de VS, Rusland en Frankrijk, was maar liefst 3623 meter diep. Uit deze boringen konden klimaatgegevens worden gereconstrueerd van 800.000 jaar oud, waarbij men zeven ijstijden kon onderscheiden, elk afgewisseld met een warm interglaciaal klimaat, zoals ons huidige klimaat. 

Maar ondertussen vonden onderzoekers op de Antarctische ijskap (kamp: Little Dome C) ijs, dat hier vermoedelijk al 1,5 miljoen jaar verborgen ligt. Het in kaart brengen van het klimaat staat duidelijk nog maar in zijn kinderschoenen. Science is Settled? Ik dacht het niet. Op de bevindingen van de ‘paleoklimatologie’ kom ik uiteraard terug als het gaat over ons klimaat in historische context. Maar nu is het al even interessant te kijken naar deze grafiek, die niet eens zo ver terug gaat in de tijd, ‘maar’ 10.000 jaar.

De groene curve toont de algehele koeltrend sinds de hoogte van de Minoïsche opwarming. Het rechter eindpunt (het kleine rode puntje op het eind van de grafiek) komt overeen met ongeveer 100 jaar terug in de tijd. Onnodig te zeggen dat de huidige temperaturen en onze waargenomen klimaatverandering niets bijzonders zijn, in vergelijking met de afgelopen 5000 jaren en dat zich in die 10.000 jaar behoorlijk veel schommelingen hebben voorgedaan. Dus u begrijpt dat voorzichtigheid geboden is en enige nuance vereist wanneer men alarmeert over dramatische klimaatopwarming. Het is van belang dat de data gevalideerd zijn en de resultaten geïnterpreteerd worden in een breder perspectief.