Van Pool tot Pool

Dat het ijs op onze planeet in bepaalde perioden aangroeit, en op andere momenten weer smelt, is niet iets waar we ons druk over moeten maken. Dat heeft het altijd al gedaan. De twee poolgebieden worden vaak aangeduid als sleutelregio's voor het monitoren van de klimaatverandering, omdat de temperaturen hier, volgens de modellen, bijzonder snel zullen stijgen, samen met de voortdurende toename van atmosferisch CO₂. 

Maar hoe aannemelijk is dit? Is daar iets van aan, dat al het ijs op aarde razendsnel aan het smelten is? En als dat niet zo is, wat is dan de reden, en winst, om ons zo urgent aan te zetten tot paniek? Ik zoek het voor u uit.

Op het hoogtepunt van de huidige ijstijd lag er veel meer ijs op aarde dan nu. Als we bijvoorbeeld kijken naar het noordelijk halfrond, dan zien we dat ijskappen bijna geheel Canada en delen van alle noordelijke staten van de Verenigde Staten bedekten (zie foto links). Dit komt overeen met de grootte van de huidige ijskap van Antarctica. Ook de Noord-Amerikaanse steden lagen onder enorm dikke ijskappen, zoals gesimuleerd op de afbeeldingen rechts hieronder. In die periode lagen de CO₂ waarden trouwens hoger dan nu.

Die ijslagen — in Montreal, Toronto, … — zijn uiteraard al lang gesmolten, door klimaatopwarming. Ik heb het zelf niet zien gebeuren, want dat was voor mijn tijd. Om maar te zeggen dat iets nu eenmaal niet zò snel gaat, als je begrijpt wat ik bedoel. Wat Al Gore ook mag beweren.

Op een paar plaatsen op de wereld is dat ijs blijven liggen. Zo ligt momenteel veruit de grootste hoeveelheid ijs op Antarctica. In deze 2-5 km dikke ijskap, ligt 85% van alle ijs op aarde. Wat in Antarctica in de zomer bedekt is met ijs, is anderhalve keer zo groot als de Verenigde Staten (14,7 miljoen km²), maar dit neemt in de winter enorm toe. Met 14 miljoen km² ijs erbij, groeit het zo groot als heel Afrika. ‘Slechts’ 13% van het ijs ligt op de Noordpool en hier ligt het ook niet zo dik (2-3 km). En wat aan ijskappen ligt buiten Antarctica en Groenland (± 120.000 km² ) is, in vergelijking met deze massa’s, omzeggens verwaarloosbaar. Bron: There is no Climate Crisis (David Craig in 2021).

— — —

Antarctica is met zijn 13 miljoen km², of 10% van het land op onze planeet, het koudste gebied op Aarde. De laagste officieel gemeten temperatuur, bij het Vostok-station op ongeveer 1000 kilometer van de Zuidpool, was -91°C. Metingen van de NASA op 10 augustus 2010 op een hoogvlakte bij het midden van Antarctica gaven een minimum temperatuur van -93,2°C. Gemiddeld is de temperatuur ongeveer 43°C lager dan op de Noordpool.

Het stuk van Antarctica dat wél vergelijkbaar is met de Noordpool, is het naar noordwest uitlopende schiereiland (zoals ik heb aangeduid op de afbeelding in vorig artikel). Hier kunnen de temperaturen in de zomer oplopen tot zelfs +8 graden Celsius. Doordat het schiereiland wat verder in zee steekt, heeft het een wat meer gematigd klimaat en broeden hier, in de zomer, de pinguïns. Het is ook hier dat de meeste weerstations en bases liggen, zoals het permanent bemande poolstation Esperanza.

Dit meetstation ligt op het uiterste punt van het schiereiland, buiten de Zuidpoolcirkel trouwens, en is absoluut niet geschikt om algemene conclusies te trekken, over de klimatologische omstandigheden op dit continent. Reykjavik ligt even ver van de Noordpool, als dit punt van de Zuidpool. (Bron)

Wat ons het meeste bezig houdt zijn de vragen:

• Wat gebeurt er als al dit ijs komt te smelten? 
• Bestaat daar enig risico voor? 
• Wat houdt de smelt tegen en welke factoren zijn juist bevorderend dat dit gebeurt? 
• Wat stellen we momenteel vast en komt dat overeen met wat men ons vertelt?

Op de eerste vraag kunnen we heel kort zijn: als alle ijs smelt op de noordpool, dan stijgt de zeespiegel circa zeven meter. Als je weet wat de verhouding is van dit ijs, in vergelijking met de hoeveelheid op Antarctica, dan zal het u niet verwonderen dat het effect van dit laatste ettelijke keren horen ligt: zeespiegelstijging van 58 meter. Maar voor u alvast een hoger zitje reserveert: hoe waarschijnlijk is het, dat dit gebeurt? We kunnen veel leren uit het verleden. In een artikel dat u als Wakkere Burgers nog te goed hebt kan je het punt zien waarop Antarctica begon te bevriezen. (Bron) Het gaat meer bepaald over deze grafiek:

Meer dan dertig miljoen jaar terug — op het punt aangeduid als de ‘Antarctische verijzing’ — lag de gemiddelde wereldwijde temperatuur ongeveer 6 °C hoger dan nu. Dus hoe waarschijnlijk lijkt het u dat al het ijs op Antarctica volledig wegsmelt door een temperatuurstijging van 2 °C? Waar Al Gore zijn bewering vandaan haalt, van smelt bij een paar graden klimaatopwarming, is mij dus helemaal een raadsel.

Er zijn natuurlijk ‘die hards’ die halsstarrig weigeren, om van hun standpunt af te stappen. Al in 2015 publiceerde de NASA een studie, met als titel ‘Massale winsten van Antarctische ijskap groter dan verliezen’. Hierin staat letterlijk: “Het onderzoek betwist de conclusies van andere studies, waaronder het rapport van het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) uit 2013, waarin staat dat Antarctica over het algemeen landijs aan het verliezen is.”

Het KNMI, de beste uit de klas, blijft koppig. Het betwist deze studie, en publiceert een jaar later een artikel met volgend zeer alarmerende bericht: ‘Antarctische ijskappen verliezen veel sneller ijsmassa dan de IPCC voorspeld heeft. Dit kan er toe leiden dat de totale zeespiegelstijging in 2100 bijna twee keer zo groot is als in eerdere schattingen.’ De ‘onderzoeken’ waarop het KNMI zijn bewering steunt, zijn echter ‘modelberekeningen’, die als beter feit worden aangemerkt dan de meetbare ijsaangroei. Herkent u het patroon? Ook trouwens wat betreft de onafhankelijkheid — lees schaamteloze corruptie — van dit ‘wetenschappelijk’ instituut?

Je kan natuurlijk opwerpen dat ‘de temperatuur beetje bij beetje opklimt’ en dat klopt, dat betwist niemand, tenminste niet wat laatste kwart van vorige eeuw betreft. En ‘dat ijs nu eenmaal smelt bij een hogere temperatuur’. Ook daar heb je een punt. Alleen: dan moet de temperatuur wel boven het vriespunt komen en kijk eens naar de waarden op Antarctica. Bovendien gebeurt er op Antarctica iets heel bijzonders. 

Het continent wordt omgeven door een circumpolaire stroom, die het warme water uit het noorden van het continent weghoudt — alsof het omgeven is door een thermos. Hoe zit dat?

Het gebied rond Antarctica noemt men de zuidelijke oceaan. Die is begrensd door een cirkelvormige stroming, waardoor de stroming van de omliggende oceanen voor een groot deel wordt geblokkeerd. 

Dat betekent dat het ‘warmere oceaanwater’ Antarctica zelfs niet kan bereiken! Deze thermische isolatie van dit continent wordt aan de hand van satellietbeelden uitgelegd in een schitterende, door NASA uitgebrachte, bijna twee uur durende film: Earth from space, NOVA (YouTube).

— — —

Het is natuurlijk een deel promotie voor satelliettechnologie, maar de film belicht op een interessante manier bepaalde interacties op de planeet. Echt de moeite waard, maar niet in het Nederlands ondertiteld. Het stuk dat handelt over Antarctica loopt van 27’16 tot 36’45.

Voor mensen die niet zo in thuis zijn in YouTube-filmpjes: de (Engelse) ondertitels zet je aan door te klikken op het tekstblad icoontje (hieronder met rood onderstreept). Daarna ga je via het radertje naar Ondertiteling > Automatisch vertalen en daar kies je de gewenste taal. Zie hieronder.

Voor wie geen tijd (of geen zin) heeft om de film te bekijken geef ik hier de transcriptie van een stukje uitleg. Al moet u wel beseffen dat beelden meer zeggen dan woorden. 

Antarctica is een fundamenteel element in het klimaatsysteem en cruciaal voor het leven op onze planeet. Zowel de noordpool als de zuidpool ontvangen weinig energie van de zon, maar reflecteren het meeste ervan terug in de ruimte. Dat is één van de factoren waarom het er zo koud blijft. Maar voor Antarctica is er nog een bijkomende reden die hem kouder maakt. 

"De continentale massa van Antarctica ligt onder de wervelende maalstroom van wolken. Als de warme, vochtige lucht uit de tropen arriveert en botst met de koude lucht boven de zuidpool, hoog in de atmosfeer, dan heeft dit een enorm stormsysteem tot gevolg, dat net als een orkaan roteert. De wind kan in de atmosfeer waaien tot wel 320 km per uur. Alleen is dit veel groter dan een orkaan, met mogelijks een diameter van 6500 km. Dit circulatiepatroon wordt de polaire straal genoemd, een onophoudelijke cirkel van wind en storm. De meedogenloze wind, met de klok mee, op de foto hieronder aangegeven in geeloranje, drijft het zeewater daaronder, in lichtblauw weergegeven.

In de oceaan is — na 5 miljoen jaar ook een meedraaiende zeestroming (oceaancirculatie) ontstaan — en dit vanaf het oppervlak van de oceaan tot aan de bodem van de oceaan, 4 km diep. De zuidelijke oceaan loopt omheen het continent, zonder dat land de enorme hoeveelheid bewegend water onderbreekt. Daardoor krijg je, wat men noemt, de antarctische circumpolaire stroming en dit verklaart tevens deze ruigste en gevaarlijkste zeeën op de planeet. Hier woeden stormen met honderden biljoenen liters water per dag. De winden van de polaire jet en het water van de circumpolaire stromingen vormen samen een ondoordringbare barrière rond Antarctica, die het van de rest van de planeet isoleert en het van warmte afschermt. Dat is de reden waarom het hele gebied uitzonderlijk koud blijft, het hele jaar door.”

Tot daar de transcriptie van het deel over de thermische isolatie van Antarctica.

Ook het Koninklijk Nederlands Aardrijkskundig Genootschap beschrijft dit fenomeen: “Als je erheen vaart, passeer je een messcherpe grens van hooguit honderd meter breed, tussen het warme water van de Stille Oceaan en het koude water van de Zuidelijke Oceaan. Van het rustige diepblauwe water kom je van het ene moment op het andere terecht in een grijsgroene ruwe zee. Er staat een zware deining en de luchttemperatuur daalt in deze overgangszone ineens sterk. Hier bevindt zich het Antarctisch Front, waarlangs, als een enorme rivier, de Circum-Antarctische Stroom of Westenwind-drift het continent omcirkelt. Deze zeestroom verhindert dat de warmte van de lagere breedtegraden Antarctica bereikt, en zo duurt het thermisch isolement voort.” Het volledige artikel kan u hier raadplegen: KNAG.

— — —

Antarctica wordt dan wel het stille continent genoemd, er gebeurt veel meer dan je denkt. Zo is er onder het gebied, in de diepzee van West-Antarctica, veel onbekende, onderzeese vulkanische activiteit waargenomen. Alles bij elkaar zo’n dozijn vulkanen (hieronder in rood aangegeven), waarvan sommige gigantisch groot zijn, tot 3000 meter hoog, bijna de hoogte van de Japanse Fuji-berg.

Dat deze vulkanische activiteit uiteraard zou kunnen meespelen, in wat men meet aan locale temperatuur, en het eventueel smelten van ijs, lijkt mij evident. Ik besef dat dit een niet-wetenschappelijke bewering is, maar het lijkt me wel problematisch een ijsje in vorm te houden, als je naast de barbecue zit. Wil je een meer wetenschappelijke uitleg, dan die van mij, lees dan dit artikel uit National Geographic, gepubliceerd in 2011. Maar nog een ander fenomeen, tot slot, wordt vaak op tafel gelegd, als men het heeft over smeltend zee-ijs; iets wat bekend staat als ‘albedo’. De term ‘albedo’ is afkomstig van het Latijnse ‘albus’, wit, denk aan albino.

In het volgende artikel ga ik nog even door met dit sneeuw-ijs verhaal en laat ik zien wat er effectief wordt gemeten.