Schiet niet bij elke ramp in de kramp

Al eeuwenlang verminderen mensen drastisch hun kwetsbaarheid voor het klimaat waarin ze leven, door zich aan te passen en maatregelen te treffen. Ik veronderstel dat u er toch ook weet van heeft, dat onze soort al extremere condities heeft overleefd. Ik zou het zelfs passend kunnen formuleren als … ‘al voor hetere vuren heeft gestaan’. 

Ook in onze huidige tijd is het verschil in weersomstandigheden enorm, naargelang de plaats op deze planeet. Vergelijkt u alleen maar al de leefomgeving van mensen aan de evenaar met die van de eskimo’s. 

Maar sinds een paar decennia wordt de schrik aangewakkerd, dat we het nu écht niet langer zullen overleven, we er nog nooit zo slecht voorgestaan hebben als nu, en dat dat aan ons ligt. Dat ‘aan ons gelegen’ laat ik hier even buiten beschouwing, maar de rest van het schrikbeeld hierboven bekijk ik in dit artikel van dichtbij.

Het wereldwijde overlijdensrisico door extreem weer is in 100 jaar namelijk niet gestegen, maar met 99% gedaald. Als je kijkt naar deze grafiek met het aantal doden ten gevolge van rampen, dan ziet u dat we al ergere tijden hebben meegemaakt. De grootte van de cirkels geeft de jaarlijkse dodentol weer voor alle rampen, droogte, overstroming, aardbevingen, vulkaanuitbarstingen, stormen, extreme temperatuur, aardverschuivingen en natuurbranden. (Bron)

In de periode van 1900 tot 2019 vermeldt de Internationale Rampen Database ‘EM-DAT’ 38,6 miljoen doden door rampen. Ongeveer 39% wordt als biologisch bestempeld (zoals door virussen en bacteriën). De andere 23,4 miljoen doden vallen in 4 hoofdcategorieën: 50% droogte, 30% overstromingen, 11% aardbevingen, 6% stormen en 3% alle andere oorzaken (zoals lawines, hittegolven, modderstromen, enzovoort).

Sommige rampen houden verband met het klimaat: droogte, overstroming, storm, branden, extreem weer. Andere rampen zijn hiermee niet gerelateerd, zoals aardbevingen en vulkaanuitbarstingen. In de volgende grafieken heeft men de opsplitsing gemaakt in klimaat-gerelateerde en niet-klimaat-gerelateerde sterfgevallen.

Als we kijken naar de linker grafiek, dan zien we dat de jaarlijkse klimaat-gerelateerde sterfgevallen (blauw), de afgelopen honderd jaar, met ruim 98% zijn gedaald. In de jaren 1920 was het aantal doden door klimaat-gerelateerde rampen gemiddeld 485.000 per jaar. In het laatste volledige decennium, 2010-2019, was het gemiddelde 96,2% lager, 18.362 doden per jaar. Ook voor 2022 zet die daling voort 11.873 overlijdens of 97,6% lager dan het gemiddelde van de jaren 1920. Dus dit gaat over het aantal overlijdens per jaar. (Bron)

Het rechterpaneel geeft het jaarlijkse overlijdensrisico weer, dat ik heb als individu. (Bron) Hier kan u zien dat het risico door zowel klimaatgerelateerde als niet-klimaat-gerelateerde sterfgevallen is afgenomen. Je moet het zo zien: honderd jaar terug had iemand die 70 jaar werd, 1,7% kans om te overlijden aan een klimaat-gerelateerde catastrofe. In de jaren 2010 is dat risico nog maar 0,018%. 

Deze ‘klimaatbestendigheid’ is vooral het gevolg van een hogere levensstandaard, een vermindering van armoede, verbetering van waarschuwingssystemen en een toename van de wereldhandel, waardoor met name droogtes minder vaak zullen uitmonden in wijdverbreide hongersnoden. 

We vergeten vaak hoeveel van de wereld, in voorgaande eeuwen, werd verwoest door hongersnoden. Hoewel die - behalve dan in oorlogstijd - uit de ontwikkelde wereld verdwenen zijn - vanaf het midden van de negentiende eeuw zeg maar - bleven armere landen er door getroffen. Eind jaren 1870 telde men meer dan 7 miljoen doden in India en 9,5-13 miljoen in China. Zelfs de droogte van 1928-1930 werd beschreven als "een van de meest wijdverspreide en ernstige hongersnoden in vele decennia", met in totaal meer dan 50 miljoen "ernstig getroffen" mensen en 5,5 à 10 miljoen doden.

Wat, tot slot, de niet-klimaat-gerelateerde sterfgevallen betreft, is de reductie van de jaren 1920 tot de jaren 2010 ongeveer 50%, maar hier is de trendlijn al bijna vlak. Het is ook logisch dat deze risico’s veel moeilijker te voorkomen zijn. Het gaat hier immers meestal over aardbevingen, die moeilijk te voorspellen zijn, en men zal hier dus vooral moeten inzetten op verbetering van de bouwnormen.

— — —

Tot daar de weerslag van rampen, al dan niet klimaat-gerelateerd, op het aantal overlijdens in de wereld. Maar laat ons ook eens nagaan, wat de impact is van de klimaatverandering, zowel opwarming, als afkoeling, op de leefomstandigheden van mensen, want daar maken mensen zich nog het meest ongerust over. 

Een stijging van de gemiddelde temperatuur op aarde blijkt daar over het algemeen gunstig voor te zijn. Er komen veel meer mensen om door koude, dan door warmte, iets wat wordt weergegeven op de volgende grafische voorstelling.

Niet voor niets gaan mensen uit onze streken, als ze gelegenheid hebben, naar warmere gebieden. Zowel voor hun vakantie, maar vaak ook, eens ze gepensioneerd zijn. De temperatuurstijging waarvan sprake doet zich trouwens voor het grootste deel voor op de hogere breedtegraden, minder nabij de evenaar, waar het al warm is. 

Voor België betekent één graad temperatuurstijging dat we de klimaatomstandigheden krijgen die er eerder in Parijs waren. Ik denk niet dat we dat moeten zien als een onoverkomelijk probleem.

Wat heeft dit voor repercussies op ons energieverbruik? Enerzijds zorgt de opwarming er voor dat minder energie nodig is voor verwarming van huizen en kantoren. Dat is voor gepensioneerden soms trouwens een bijkomend argument om naar het zuiden te trekken.

Aan de andere kant staat daar tegenover, dat de gebouwen eerder zullen gekoeld moeten worden, met andere woorden: ook het gebruik van de airco neemt toe. Maar wat geeft de doorslag?

Het saldo van beide trends vinden we terug in de cijfers van het Internationaal Energie Agentschap. Daaruit blijkt dat het energieverbruik in de wereld zal dalen, omdat het totale energie-verbruik voor verwarming, vijftien keer hoger is dan dat voor koeling. Dus er rest een aanzienlijke winst.

— — —

Tot daar de levensomstandigheden. Maar hoe staat het met de kans op overleven, stel dat de planeet opwarmt, zoals men beweert … Daarrond worden de vreselijkste doemscenario’s de wereld in gestuurd, maar misschien is het slimmer te kijken naar de objectieve cijfers. Verschillende grootschalige studies deden onderzoek naar de impact van de temperatuur, op het aantal sterfgevallen in de samenleving.

Een onderzoek van Dr Antonio Gasparrini van het Department of Medical Statistics in Londen in 2015 concludeert dat temperatuur mee verantwoordelijk is voor 7,71% van alle sterfgevallen, en dat het grootste deel daarvan (7,29%) betrekking had op te lage temperaturen. Te hoge temperaturen waren maar voor 0,42% verantwoordelijk. 

Een recent onderzoek van Qi Zhao et al. in de Lancet van juli 2021 bevestigt dit beeld. Het gaat hier om een statistische analyse van sterftecijfers en omgevingstemperatuur in 750 plaatsen in 43 landen in de wereld. Van alle sterfgevallen blijkt 9,4% gekoppeld te zijn aan niet optimale temperaturen: 8,5% is gerelateerd aan te lage temperaturen en 0,9% aan te hoge temperaturen. 

Koude blijkt dus een bijna tien keer grotere boosdoener te zijn dan hitte en dat zie je ook in de statistieken. Zoals je kan zien in de volgende grafiek (Bron) , daalt het koude gerelateerde sterftecijfer met 0,51% terwijl het warmte gerelateerde sterftecijfer stijgt met 0,21%. De opwarming van de aarde heeft er dus voor gezorgd dat er jaarlijks circa 166.000 minder mensen overlijden. Dus nee, het breed verspreide idee, dat klimaatverandering ten koste gaat van de gezondheid van mensen, klopt niet.

Naast eventuele lichamelijke schade of zelfs mensenlevens kunnen rampen uiteraard aanzienlijke materiële schade veroorzaken. De hoogste materiële schade bij rampen, wordt veroorzaakt door orkanen, of tropische cyclonen. Volgens de wereldwijde herverzekeraar Munich Re vormen alleen al de kosten van orkanen, die in de VS aan land komen, tweederde van de totale wereldwijde catastrofe-verliezen sinds 1980. 

Het is natuurlijk ook logisch dat meer welvaart leidt tot hogere schade door natuurrampen. Als je niets hebt, kan je niets verliezen. En, om maar iets te zeggen: een orkaan of overstroming die in 1900 het dunbevolkte Florida trof, zou weinig schade hebben aangericht. Een orkaan of overstroming met een vergelijkbare sterkte die in 2020 een dichtbevolkt, welvarend Florida treft, leidt tot veel hogere kosten. De oorzaak is niet klimaatverandering, maar sociale verandering. 

Nochtans zijn dit in de journaalbeelden vaak misbruikte argumenten van klimaatopwarming. U kent ze allicht ook, de beelden van in zee glijdende villa’s. Dat een rijkere en meer bevolkte wereld veel meer eigendommen in gevaar heeft gebracht - bijvoorbeeld door de plaats waar ze zijn gaan wonen - wordt er niet bij verteld. Het optellen van de kosten en schade door weerrampen, kan daarom absoluut niet dienen als betrouwbaar bewijs, voor de ‘door de mens veroorzaakte’ klimaatverandering.

Dat er veel meer mensen in de paden van orkanen wonen met veel meer (en duurdere) huizen, verklaart voor een groot deel waarom de kosten van orkanen blijven stijgen. Deze gegevens worden vaak gebruikt om te suggereren dat de opwarming van de aarde orkanen erger en schadelijker maakt. 

Besluit:

er is niets nieuws onder de zon. De natuur doet, in al zijn grilligheid, alleen wat het al altijd heeft gedaan. En daar kan geen menselijk ingrijpen wat aan doen. Wordt het niet stilaan tijd dat we dit onderkennen? Als we het niet overleven, zal het niet daaraan liggen. ‘Het wereldwijde overlijdensrisico door extreem weer is in 100 jaar niet gestegen, maar met 99% gedaald.’ En dat komt door de rationele aanpak van de problemen, en door juiste beslissingen. Niet door alarmistisch getoeter en een verkwistend klimaatbeleid. Als we het willen overleven wordt het dringend tijd om het roer om te gooien.