Dat was niet de bedoeling
Drie grote kernrampen zouden de kernplanning overhoop halen, en dat was helemaal niet in het scenario voorzien.
- 1979 — VS Three Miles Island/Pennsylvania
- 1986 — Oekraïne Tsjernobyl
- 2011 — Japan Fukushima
Wat Harrisburg betreft was de kernsmelting of meltdown louter te wijten aan ontwerpfouten en gebrek aan training in noodsituaties, want de automatische noodstop had correct gewerkt. Doordat radioactief gas was ontsnapt, hadden de mensen binnen de 15km-zone een dosis straling opgelopen, maar die bedroeg niet meer dan een derde van de normale, jaarlijkse stralingsblootstelling. Ook in het 18 jaar durende bevolkingsonderzoek kon men geen nadelige gevolgen voor de bevolking vaststellen. Voor zover die informatie klopt, uiteraard.
Objectief gezien was Three Miles Island dus niet zo’n grote ramp. Maar het was er wel een met grote gevolgen. De nucleaire vlucht kwam in vrije val naar bededen, plannen werden gewijzigd, bestellingen opgezegd. Bestaande kerncentrales werden zelfs tot pretpark getransformeerd, inclusief geïntegreerde koeltoren, zoals je op de foto hierboven kunt zien: Kernwasser Wunderland in Kalkar (Duitsland) alleen al de naam .
De antikernenergie-activisten groepeerden zich in groene partijen met Die Grünen als koploper. De ‘progressieve’ steden werden broeihaarden en thuishaven van de beweging. Nu ja, wat heet progressief. Dat de stedeling vaak weinig begrijpt van de natuur is bijzaak. Maar toen moest Chernobyl nog komen en dat was een ramp van een totaal ander kaliber.
— — —
Chernobyl was al van voor het van start gaan een ramp op zich. Ontwerpfouten, sputterende reactor, technische mankementen, belabberde controlekamer met een hakkel bedieningspaneel, haperende noodstop, gebrekkig beton, slecht beheer …
Niet eens getest zoals het moest. Geen tijd voor. De levertermijn moest gerespecteerd. De atoomexplosie werd veroorzaakt door een uit de hand gelopen kettingreactie en dit na een (stom) experiment dat door ingenieurs werd uitgevoerd, terwijl de reactor aanstond. De communicatie tussen de operateurs van de reactor en de ingenieurs verliep niet goed en er werden beoordelingsfouten gemaakt. Daardoor ontplofte de reactor en werd een grote hoeveelheid radioactief materiaal de atmosfeer in geslingerd. De wolk verspreidde zich over een groot deel van Europa en Rusland.
Op YouTube staat een filmpje, dat heel verhelderend laat zien wat hier precies gebeurd is.
De arbeiders op de centrale, en de brandweerlieden die het vuur, tien dagen lang, probeerden te blussen kregen verreweg de meeste straling. Van de mensen die in de reactor werkten, zijn er twee door de ontploffing overleden. Onder de 134 mensen die met acute stralingsziekte werden gediagnosticeerd, zijn er uiteindelijk 29 overleden, terwijl de anderen herstelden. Een paar stierven jaren later, maar de uiteindelijke oorzaak daarvan kan niet definitief worden vastgesteld. Van de 4000 kinderen die na het ongeluk schildklierkanker kregen, overleden er vijftien, voornamelijk als gevolg van een te late diagnose.
Epidemiologische onderzoeken, uitgaande van de Wereldgezondheidsorganisatie, konden geen sterk bewijs leveren, en ik citeer ‘voor een stijging van door straling veroorzaakte mortaliteit onder de algemene bevolking en met name voor dodelijke slachtoffers door leukemie, vaste kankers (anders dan schildklierkanker) en andere aandoeningen.’
Maar wat een veel grotere impact had - en dit moet ons toch ook doen nadenken over de aanpak van corona - was dit: door de definitieve evacuatie en huisvesting van ca. 340.000 mensen, in grote huurkazernes, in de buitenwijken van Kiev, traden massaal veel zelfmoorden op en kreeg men te maken met een explosie van geweld, drugs- en alcoholverslaving, instortende huwelijken, geestesziekten en trauma's. Dat effect was vele malen groter, dan de mogelijke effecten van blootstelling aan straling, indien die mensen in hun landelijke omgeving waren gebleven.
Het enige positieve dat uit dit ongeluk voortkwam is, dat deze klasse van slecht ontworpen reactoren, nooit meer gebouwd zouden worden. Het is trouwens erg onwaarschijnlijk, dat een ongeluk in dezelfde orde van grootte zoals dit, nog eens zal plaatsvinden.
— — —
Als ik chronologisch wil verdergaan, moet ik nu terugspringen naar wat ondertussen in België gebeurde. In 2003 legde de paars-groene regering-Verhofstadt-I de kalender vast, die zou worden gebruikt om de kernenergie voor industriële elektriciteitsproductie af te bouwen. De afspraak voor die kernuitstap was al vastgelegd in het regeerakkoord van 1999. Deze zittende regering was een coalitie tussen de VLD/PRL, de PS/SP en Ecolo/Agalev en zodoende de eerste federale regering in de Belgische geschiedenis waarin ecologisten waren vertegenwoordigd. Volgens deze wet mogen er geen nieuwe kernreactoren worden gebouwd, en moet de productie van de bestaande reactoren te Doel en Tihange gestopt worden, 40 jaar na hun ingebruikname.
Voor de groenen zit het antinucleaire sentiment in de kern van hun ideologie, omdat ze dit zien als een van bovenaf opgelegde, moeilijk te controleren, technocratisch systeem. De kernuitstap betekende dan ook de hoogste trofee in hun eerste regeringsdeelname.
De partij, Agalev - Anders gaan leven - sloot qua visie volledig aan, bij de beweging van mei ’68, de vredesbeweging en internationale milieubewegingen zoals Greenpeace. Wat kernenergie betreft gaven ze dezelfde kritiek: het risico voor grote ongelukken, de kernafval en de link met de wapenwedloop.
Tien jaar na het regeerakkoord kwam de regering Van Rompuy voor een stuk terug op de kernuitstap, en kwam men voor de drie oudste reactoren een levensduur van 50 jaar overeen. Ook de regering Merkel in Duitsland stelde de kernuitstap trouwens uit.
— — —
In 2011 gebeurde er iets dat de doodsteek zou betekenen voor heel het kernenergieprogramma: de kernramp van Fukushima (Japan). Aanleiding hiervoor was niet in de eerste plaats te zoeken in de kerncentrale zelf.
De oorzaak voor deze ramp lag volledig bij één van de zwaarste aardbevingen ooit gemeten, met meer dan 8 op de schaal van Richter. De zeebeving die erop volgde resulteerde in een enorme Tsunami die aan land kwam, en een enorme ravage aanrichtte. 20 000 mensen kwamen hierbij om. De trilling plantte zich voort tot Antarctica, de golven waren tot veertig meter hoog en deinden manshoog uit tot in Chili. Maar dat was het niet, waar de aandacht naartoe ging.
De aandacht van de westerse media richtte zich vooral op de kerncentrale van Fukushima, midden in het getroffen gebied. Bijna een uur na de aardbeving kwam de tsunami bij de 6 kernreactoren aan land.
De beelden waren apocalyptisch. Kolkend vuur torende uit boven de zes reactoren van de centrale. Op het moment van de aardbeving waren drie van de zes reactoren op Fukushima in bedrijf. Die stopten automatisch, net als alle andere reactoren in de omgeving. Ze bleven trouwens onbeschadigd, wat bewees hoe goed ze berekend waren, op een dergelijke krachtige gebeurtenis. Maar vier van de zes waren te laag geplaatst, zeker gezien de ervaring die men had met tsunami's in het verleden.
De daaropvolgende week ging bijna alles verkeerd, als gevolg van slecht ontwerp en slechte beslissingen. Andere reactoren in de regio bleven tijdens het incident op het stroomnet aangesloten, maar Fukushima verloor vanwege schade door de aardbeving de aansluiting op het stroomnet. Al een geluk dat ze niet aangesloten waren op een windmolenpark.
Nee, ernstig: de generatoren kwamen onder water te staan en lieten het afweten, en daarmee was het hek van de dam. Wanneer een reactor tijdens een noodsituatie stopt, moet men, minstens vier dagen, continu koelwater naar de kern van de reactor pompen, om het smelten of meltdown van de kern te voorkomen. En dat gebeurde niet.
Hadden de back-up-generatoren in bunkers, of op hoger gelegen gebieden gestaan, en hadden ze ondergrondse kabels naar de noodpompen gehad, dan had dit het ongeluk voorkomen. Maar ondanks de enorme ravage en paniek viel in deze kernramp, verbazingwekkend, slecht één dode. Niet eens als gevolg van de straling, maar wel door nervositeit omwille van die straling.
Deskundigen twijfelen er aan, of er ooit nog iemand 'aan Fukushima' zal overlijden. In de omgeving van de centrale, is het aantal gevallen van schildklierkanker - een kankervariant die direct in verband kan worden gebracht met radioactieve straling - in elk geval niet toegenomen. Dus al met al viel de balans nog wel mee, wat niet kon worden gezegd van de reactie …
Binnen enkele dagen, na de kernramp in Fukushima, waren er in het westen enorme anti-nucleaire protesten in verschillende grote steden.
In Duitsland besloot de bondskanselier Angela Merkel om de sluiting van alle Duitse kerncentrales te versnellen en ze allemaal tegen 2022 te sluiten in plaats van de oorspronkelijke datum van 2036. Die waren goed voor een kwart van alle elektriciteit in Duitsland. Acht van de zeventien werkende reactoren werden dat jaar gesloten.
Een anekdote doet de ronde, dat de Franse president Sarkozy grote vraagtekens plaatste bij deze overacting en daarom aan Merkel vroeg waarom zij dat deed. Die antwoordde ‘Je hebt toch gezien wat er in Fukushima is gebeurd?’ waarop Sarkozy repliceerde ‘Maar Angela, waar zie jij in vredesnaam tsunami’s in Beieren?’.
Misschien een grapje of misschien gefantaseerd, maar de Fransman had eigenlijk gelijk. Japan ligt met zijn bijna 30.000 km kustlijn aan de 'Ring van Vuur' in de Stille Oceaan, en is dus onderhevig aan frequente seismische gebeurtenissen, zoals aardbevingen en tsunami's. Duitsland daarentegen, met ca. 2400 km kustlijn, heeft de afgelopen paar honderd miljoen jaar waarschijnlijk geen enkele grote aardbeving of tsunami meegemaakt. Dus: vanwaar al die paniek?
En wat was de politiek in België? Bij gebrek aan langetermijnvisie draait men hier klassiek mee met de wind. Ook de ‘experten’ trouwens (of zeggen we beter: uiteraard). Achtereenvolgens wil men vlugger ontmantelen (Di Rupo), dan weer het uitstel verlengen (Michel). Gwendolyn Rutten (Open VLD), voorzitster van de partij die de kernuitstap in 2003 nog wilde saboteren, noemt kernenergie in 2003 “een technologie uit het verleden”. Dit voortdurend zwalpen ontneemt investeerders en bedrijven uiteraard de zin om nog verder mee te gaan in dit verhaal.
Zoals bekend, zag Tinne Van der Straeten (Groen), er in de huidige regering De Croo nauwgezet op toe, dat de kernuitstap eindelijk gerealiseerd zou worden.
Tot er dus een oorlog tussen kwam en de gebreken van de nonchalante Europese energiepolitiek bloot op tafel kwamen te liggen. Ondertussen faalt het energiebeleid totaal. Want men was het wel even uit het oog verloren: premier Verhofstadt had in 2006 de Belgische kroonjuwelen verkocht aan het Franse Suez — in een poging om een achteruitboerend financieel beleid te maskeren en onder de kundige begeleiding van ‘expert en miljardair’ Albert Frère. Dus kon Electrabel met alle gemak 1,2 miljard euro — dankzij Belgische gezinnen gemaakte — winst doorsluizen naar het Franse moederbedrijf Engie, en financiert de Belgische consument op die manier de Parijse salons.
En toen begon de oorlog in Oekraïne. Aan de ene kant handig, als dankbaar excuus om het malgoverno te camoufleren, aan de andere kant wel een vervelende kat op de koord. Onze groene energieminister Tinne van der Straeten blijft op haar ideologische strepen staan, wat betreft kernenergie. Wijselijk zwijgt ze over de zoete broodjes die ze bakte met het Russische Gazprom, die ze als advocatenkantoor verdedigde. Het is niet het moment om daarmee te zwaaien, als Rusland ermee dreigt om net die gaskraan toe te draaien.
In een aanval vooruit, wordt met Amerika een contract getekend, om twintig jaar lang ‘schadelijk’ schaliegas over de oceaan te vervoeren. Hopelijk varen de schepen op hernieuwbare energie. Want, zoals premier de Croo het stelt: ‘We blijven pioniers in het op een economisch en ecologisch aanpakken van de klimaatopwarming.’ Jaja. Volgens hem is het beleid immers nog nooit zo groen geweest. Met veel minder kon hij uiteraard niet aankomen, want de prijs die hij voor het premierschap had betaald, was nu net de nucleaire exit. Tenminste, daar stond hij achter, tot op het moment dat de Europese ministers van Energie, september 2022, in een poging om de energieprijzen te drukken, het anti-nucleaire dogmatisme volledig lieten varen, en opnieuw volop inzetten op nucleair. Je kan toch moeilijk voor alles je Europese carrière op het spel zetten, niet, Alexander?
Een nog opvallender bocht werd gemaakt in Duitsland. Ook hier ziet men in, dat enkel goedkope nucleaire stroom kan helpen, om de stroomfactuur enigszins binnen de perken te houden. Eind vorig jaar, nog vóór de Russische inval, stelde de Europese Commissie voor, om ook nieuwe investeringen in kernenergie officieel een groen label mee te geven. Het besef was eindelijk gegroeid dat kernenergie een stabiele energiebron is, met een zeer lage CO2-uitstoot. Het enige stabiele, koolstof-arme én goedkope alternatief trouwens voor het onbetaalbaar geworden gas.
Of dat zo is, en wat de keerzijde is van de medaille, bespreek ik in de volgende artikels.